Od uchwalenia ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw minęły prawie trzy lata. Ustawa ciągle budzi wielkie emocje. Wiele środowisk kwestionuje celowość wprowadzonych rozwiązań.
W dniu 27 listopada do Sejmu RP wpłynął projekt ustawy o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego autorstwa posłów Platformy Obywatelskiej. Zdaniem opozycji przepisy ustawy nie przyniosły spodziewanych efektów, gdyż nie ograniczyły nabywania przez cudzoziemców gruntów w Polsce oraz nie zahamowały wzrostu cen gruntów rolnych.
W najbliższym czasie do Sejmu RP wpłynie również obszerny projekt rządowy. Jednak w tym przypadku propozycje nowych regulacji lub zmian obowiązujących przepisów stanowią odzwierciedlenie doświadczeń w stosowaniu obowiązujących przepisów lub wiążą się z realizacją postulatów zgłoszonych przez środowiska rolnicze, przy jednoznacznie pozytywnej ocenie skutków wprowadzonych w 2016 r. rozwiązań.W tym kontekście warto przypomnieć genezę ustawy i sytuację z jaką mieliśmy do czynienia przed jej wprowadzeniem.
Edward Kosmal
Przewodniczący Zachodniopomorskiej Rady Wojewódzkiej
NSZZ Rolników Indywidualnych “Solidarność”
Szczecin, 21.03.2019 r.
Geneza wprowadzonych zmian.
Przygotowana po objęciu władzy przez Prawo i Sprawiedliwość i uchwalona w dniu 14 kwietnia 2016 r. ustawa o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu…, była efektem rolniczych protestów, które rozpoczęły się 29 lutego 2012 r. w Szczecinie, a zakończyły protestem pod Prokuraturą Okręgową w Szczecinie w obronie 11 rolników z okolic Pyrzyc, aresztowanych w dniu 08 października 2015 r. W międzyczasie były jeszcze między innymi:
- rozpoczęty w dniu 5 grudnia 2012 r., 77 – dniowy protest pod siedzibą OT ANR w Szczecinie,
- okupacja siedziby OT ANR w Szczecinie w miesiącach styczeń – luty 2014 r.,
- funkcjonujące od 19 lutego 2015 r., przez 129 dni, przed KPRM w Warszawie „Zielone miasteczko”.
Mimo, że protesty organizowało środowisko „Solidarności” Rolników Indywidualnych, wspierały nas z różną intensywnością inne organizacje rolnicze, rolnicy niezrzeszeni, a przede wszystkim „Solidarność” pracownicza.
Przypominamy, że w naszych postulatach domagaliśmy się między innymi:
- Wprowadzenia moratorium na sprzedaż ziemi z Zasobu WRSP w woj. zachodniopomorskim do czasu wejścia w życie rozwiązań prawnych gwarantujących skuteczną realizację podstawowego zadania ANR tj. tworzenia i poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych.
- Uznania dzierżawy za pełnoprawną formę rozdysponowania gruntów z Zasobu WRSP oraz zagwarantowania możliwości kontynuacji dzierżawy przez następców prawnych.
- Objęcia tarczą antykorupcyjną procesu gospodarowania gruntami z Zasobu WRSP oraz aktywnego udziału instytucji i organów państwowych w zwalczaniu patologii związanych z procesem rozdysponowania gruntów.
- Przygotowania rozwiązań prawnych wzorowanych na innych krajach UE ograniczających pełną swobodę obrotu ziemią rolniczą i wspierających rodzinny charakter gospodarstw rolnych.
Podstawowym celem ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 roku, było wzmocnienie ochrony ziemi rolniczej w Polsce przed jej spekulacyjnym wykupywaniem przez podmioty, których zasadnicza aktywność życiowa i zawodowa ma miejsce poza rolnictwem, a które kupowały ziemię w celach spekulacyjnych albo zakup ten traktowały jako formę lokaty kapitału.
Miało to szczególne znaczenie w kontekście kończącego się w dniu 30 kwietnia 2016 r. moratorium na sprzedaż ziemi obywatelom Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Konfederacji Szwajcarskiej, które obowiązywało przez 12 lat od momentu przystąpienia Polski do UE.
Zgodnie z obowiązującymi wówczas zapisami ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, sprzedaż była pierwszą w kolejności formą rozdysponowania gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, a Agencja Nieruchomości Rolnych przed objęciem władzy przez Prawo i Sprawiedliwość, prowadziła ich intensywną wyprzedaż.
Dopełnieniem zmian ustawowych było Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 sierpnia 2016 r. w sprawie sposobu ustalania wysokości czynszu dzierżawnego w umowach dzierżawy nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Efekty wprowadzonych zmian w gospodarowaniu gruntami rolnymi.
Nie dysponujemy danymi umożliwiającymi szczegółową ocenę wprowadzonych w 2016 r. zmian w zasadach gospodarowania gruntami rolnymi na obszarze całego kraju, jednak na podstawie danych zawartych w analizach GUS, opracowaniu Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej „Rynek ziemi rolniczej stan i perspektywy” (grudzień 2018 r.) oraz „Sprawozdaniu MSWiA z realizacji w 2017 r. ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców”, spróbujemy omówić dane dotyczące nabywania nieruchomości przez cudzoziemców i wzrostu cen gruntów rolnych, gdyż obecna opozycja manipulując danymi z tych obszarów próbuje zanegować celowość zmian wprowadzonych ustawą z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości z Zasobu…….”.
Natomiast na podstawie danych zawartych w broszurach informacyjnych i materiałach szkoleniowych rozpowszechnianych przez Oddział Terenowy ANR/KOWR w Szczecinie dokonamy analizy efektów zmian w zasadach gospodarowania gruntami rolnymi z Zasobu WRSP na obszarze działania OT ANR/KOWR w Szczecinie.
W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, który posłowie PO wnieśli do Sejmu RP w dniu 27 listopada 2018 r. (projekt zakłada znaczne złagodzenie ograniczeń w zakupie gruntów rolnych) możemy przeczytać między innymi: cyt. „Przyjęte w 2016 roku przez Sejm RP zmiany w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego wprowadzone ustawą o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw nie przyniosły spodziewanych efektów. Zmienione przepisy nie ograniczyły nabywania przez cudzoziemców gruntów w Polsce oraz nie zahamowały wzrostu cen gruntów rolnych.
Powyższe stwierdzenia są nieprawdziwe i stanowią daleko posuniętą manipulację obliczoną na krótką pamięć i niską świadomość społeczeństwa, ponieważ:
- Milczeniem pomija się fakt, iż ustawa z 14 kwietnia 2016 r. weszła w życie w dniu 30 kwietnia 2016 r. w momencie zakończenia obowiązywania moratorium na zakup nieruchomości na terytorium Polski dla obywateli Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Konfederacji Szwajcarskiej. Przed tą datą potrzebowali oni zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych na zakup nieruchomości na terenie naszego kraju, a obecnie takiego zezwolenia nie potrzebują.
- Sprzedaż nieruchomości odbywa się w zasadzie tylko w obrocie prywatnym, gdyż ustawa z dnia z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości…,wstrzymała na okres 5 lat od jej wejścia w życie, sprzedaż nieruchomości albo ich części wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Zakaz nie dotyczy jedynie nieruchomości rolnych do 2 ha.
Od 2016 r. widać zdecydowany spadek zarówno liczby zezwoleń na nabycie nieruchomości rolnych i leśnych, jak i powierzchni nieruchomości objętych tymi zezwoleniami.
W 2016 r. wydano 51 zezwoleń na zakup nieruchomości rolnych i leśnych o powierzchni 65 ha, a w 2017 r. 28 zezwoleń na zakup nieruchomości rolnych i leśnych o powierzchni 5ha. Wcześniej w 2013 r. wydano 161 zezwoleń na powierzchnię 661ha, w 2014 r. wydano 166 zezwoleń na zakup 1030 ha, a w 2015 r. 162 zezwolenia na zakup nieruchomości rolnych i leśnych o powierzchni 446 ha.
W latach 2016-2017 w efekcie zakończenia obowiązywania w/w moratorium, wzrosła natomiast powierzchnia nieruchomości gruntowych w tym rolnych i leśnych nabytych przez cudzoziemców bez obowiązku uzyskania zezwolenia.
Bez zezwolenia cudzoziemcy w 2016 r. nabyli 486,3 ha, a w 2017 – 1062 ha nieruchomości rolnych i leśnych.
Warto zwrócić uwagę, że powierzchnia nieruchomości rolnych i leśnych nabytych przez cudzoziemców bez obowiązku uzyskania zezwolenia w roku 2017 (1062 ha) jest porównywalna z powierzchnią takich gruntów nabytych przez cudzoziemców w 2014 r (1030 ha) po uzyskaniu zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Jednak najważniejszego efektu wprowadzonych rozwiązań nie znajdziemy w żadnym sprawozdaniu – to powierzchnia gruntów, które dzięki wprowadzonym rozwiązaniom nie przeszły w ręce obcokrajowców. Wydaje się, że wielkości te mogłyby iść w dziesiątki, a może nawet setki tysięcy hektarów rocznie.
Również zarzut, że zmienione przepisy nie zahamowały wzrostu cen gruntów rolnych jest nieprawdziwy.
Między II kwartałem 2014 r., a II kwartałem 2016 r. średnie ceny zakupu/sprzedaży użytków rolnych w Polsce wzrosły z 32 431zł/ha do 39 429 zł/ha, co stanowi wzrost o 21,6%.
W tym samym okresie średnie ceny zakupu/sprzedaży użytków rolnych w województwie zachodniopomorskim wzrosły z 23 229zł/ha do 26 680zł/ha, co stanowi wzrost o 14,9%.
Natomiast w okresie między II kwartałem 2016 r., a II kwartałem 2018 r.,średnie ceny zakupu/sprzedaży użytków rolnych w Polsce wzrosły z 39 429zł/ha do 44 252zł/ha, co stanowi wzrost o 12,2%.
W tym samym okresie średnie ceny zakupu/sprzedaży użytków rolnych w województwie zachodniopomorskim wzrosły z 26 680zł/ha do 28 385zł/ha, co stanowi wzrost o 6.4%.
Efekty zmiany sposobu gospodarowania nieruchomościami Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa na przykładzie OT ANR/KOWR w Szczecinie.
Po objęciu władzy przez Prawo i Sprawiedliwość, jeszcze przed wejściem w życie rozwiązań wprowadzonych ustawą z dnia 14 kwietnia 2016 r., ANR wstrzymała sprzedaż nieruchomości o dużych powierzchniach, których nabywcami w ramach pierwszeństwa nabycia miały być spółki, głównie z kapitałem obcym. Na terenie działania OT ANR w Szczecinie dotyczyło to powierzchni około 5 tys. ha.
W wyniku rozwiązań wprowadzonych ustawą z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw dzierżawa stała się podstawową gospodarowania nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Natomiast Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 sierpnia 2016 r. w sprawie sposobu ustalania wysokości czynszu dzierżawnego w umowach dzierżawy nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa uzależniło wysokość czynszu dzierżawnego od rodzaju i klasy gruntów oraz miejsca ich położenia, a nie jak wcześniej od wysokości cen w transakcjach kupna/ sprzedaży na danym terenie.
W latach 2016 – 2018 OT ANR/KOWR w Szczecinie, głównie w przetargach ograniczonych ofert pisemnych wydzierżawił łącznie 22 248 ha. Średni czynsz dzierżawny dzięki zmianie zasad naliczania, zmniejszył się w przetargach ofertowych z 9,26 dt/ha w roku 2016 do 4,8 dt/ha w 2017 r. i 4,07 dt/ha w 2018r., natomiast w przetargach licytacyjnych średnia wysokość czynszu zmniejszyła się z 18,70 dt/ha w roku 2016 do 6,11 dt/ha w 2017r. i 7,26 dt/ha w 2018 roku.
Wydzierżawione grunty zostały pozyskane głównie z dużych dzierżaw o powierzchni od 300 do 1000 i więcej ha, a trafiły w 92% do gospodarstw w przedziale od 1do 90 ha, prowadzonych w około 70% przez ludzi młodych (do 40 roku życia). Swoją powierzchnię dzięki wydzierżawieniu gruntów powiększyło około 900 gospodarstw.W tym samym okresie przedłużono umowy dzierżawy odpowiednio:
- w 2016 r. na pow. 39 139 ha,
- w 2017 r. na pow. 31 229 ha,
- w 2018 r. na pow. 30 569 ha.
Natomiast sprzedaż kształtowała się następująco:
- 2016 r. – 1404 ha,
- 2017 r. – 396 ha,
- 2018 r. – 124 ha.
Czy wobec przedstawionych powyżej danych stwierdzenie, że: „zmiany wprowadzone ustawą o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw nie przyniosły spodziewanych efektów” jest uprawnione?
Gdyby zmian w zasadach gospodarowania nieruchomościami rolnymi nie wprowadzono proporcje między ilością gruntów wydzierżawionych i sprzedanych mogłyby kształtować się odwrotnie, a grunty na pewno nie trafiłyby do małych gospodarstw i ludzi młodych.
Opracowanie:
NSZZ Rolników Indywidualnych “Solidarność” / Pomorze Zachodnie
Szczecin, 21.03.2019 r.
